मकोका कायदा (MCOCA ACT) लागू कसा केला जातो? प्रक्रिया समजून घ्या

मकोका कायदा (MCOCA ACT) लागू कसा केला जातो? प्रक्रिया समजून घ्या

मकोका कायदा (MCOCA ACT) म्हणजे महाराष्ट्र संघटित गुन्हेगारी नियंत्रण कायदा. हा कायदा 1999 मध्ये लागू करण्यात आला. याचा उद्देश संघटित गुन्हेगारीवर कडक नियंत्रण आणणे आणि अशा प्रकारच्या गुन्ह्यांसाठी अधिक कठोर शिक्षांची तरतूद करणे हा आहे. या लेखामध्ये मकोका कायद्याच्या तरतुदी, त्याचा उपयोग, गुन्हेगारांना होणाऱ्या शिक्षांचे स्वरूप आणि त्याची अंमलबजावणी याविषयी सविस्तर माहिती पाहूया.

मकोका कायद्याचा उद्देश आणि त्याची आवश्यकता

संघटित गुन्हेगारी म्हणजे एकापेक्षा जास्त व्यक्तींच्या गटाने गुन्हे करण्यासाठी तयार केलेली योजना. अशा गुन्ह्यांमध्ये खंडणी वसुली, अपहरण, खून, अंमली पदार्थांची तस्करी यांसारख्या गंभीर गुन्ह्यांचा समावेश होतो. TADA कायद्याच्या धर्तीवर मकोका तयार करण्यात आला असून, हा कायदा महाराष्ट्र राज्यासाठी विशेषतः लागू करण्यात आला.

मकोका अंतर्गत गुन्ह्यांचे प्रकार

मकोका (MCOCA ACT) अंतर्गत खालील प्रकारचे गुन्हे विचारात घेतले जातात:

- खंडणी वसुली आणि हप्ता वसुली 

- अपहरण किंवा खूनाचा प्रयत्न 

- अंमली पदार्थांची तस्करी व विक्री 

- बेहिशोबी पैसे मिळवण्यासाठीचे बेकायदेशीर कृत्य 

- सामूहिक गुन्हेगारी कृती 

जर एखाद्या व्यक्तीने गेल्या दहा वर्षांमध्ये दोन किंवा त्यापेक्षा जास्त गुन्हे केले असतील आणि न्यायालयाने त्याची दखल घेतली असेल, तर त्यावर मकोका लागू केला जाऊ शकतो.

मकोका लावल्यामुळे काय होतं?

1. अटकपूर्व जामीन मिळण्यास अडथळा: 

   मकोका अंतर्गत आरोपीला अटकपूर्व जामीन मिळत नाही. 

2. चार्जशीट दाखल करण्यासाठी विशेष मुदत: 

   पोलिसांना आरोपपत्र दाखल करण्यासाठी 180 दिवसांची मुदत मिळते, जी इतर सामान्य गुन्ह्यांमध्ये 90 दिवस असते. 

3. आरोपीच्या कबुलीजबाबाचा उपयोग: 

   पोलिस आरोपीच्या कबुलीजबाबाच्या आधारे इतर आरोपींविरोधात कारवाई करू शकतात. 

4. विशेष न्यायालयात सुनावणी: 

   मकोकाच्या प्रकरणांची सुनावणी विशेष न्यायालयात होते आणि तिथे आरोपींना कठोर शिक्षेची तरतूद असते.

मकोकाच्या तरतुदी आणि शिक्षा

1. आयुष्यभर तुरुंगवास किंवा मृत्युदंड: 

   जर गुन्ह्यामुळे कुणाचा मृत्यू झाला असेल, तर आरोपींना मृत्युदंड किंवा जन्मठेप दिली जाऊ शकते.

2. दंडाची तरतूद: 

   आरोपींना ₹1 लाख ते ₹5 लाखांपर्यंतचा दंड होऊ शकतो.

3. मालमत्ता जप्ती: 

   आरोपींची मालमत्ता जप्त करण्याचा आणि बँक खाती गोठवण्याचा अधिकार पोलिसांना दिला आहे.

मकोका अस्तित्वात कसा आला?

मकोका (MCOCA ACT) अस्तित्वात येण्यामागील प्रमुख कारण म्हणजे संघटित गुन्हेगारीवर नियंत्रण आणण्यासाठी प्रभावी उपाययोजना करणं. माजी पोलीस महासंचालक प्रवीण दीक्षित यांनी सांगितले की, या कायद्यामुळे पोलिसांचे अधिकार वाढले. परिणामी, गुन्हेगारी गटांवर कठोर नियंत्रण आणण्यात यश आले.

मकोकाचा गुन्हेगारी नियंत्रणासाठी उपयोग

(MCOCA ACT) मकोकामुळे पोलिसांना संघटित गुन्हेगारांवर कारवाई करण्यासाठी योग्य पद्धत मिळाली. Preventive Detention Act च्या धर्तीवर तयार केलेल्या या कायद्यामुळे महाराष्ट्रातील मोठ्या गुन्हेगारी टोळ्यांवर मोठ्या प्रमाणावर नियंत्रण आणले गेले.

मकोका विरोधातील वादग्रस्तता

मकोका (MCOCA ACT) जरी प्रभावी ठरला असला तरी त्याचा गैरवापर होण्याचे आरोपही झाले आहेत. काही वेळा राजकीय हेतूंसाठी हा कायदा वापरल्याच्या तक्रारी नोंदवल्या गेल्या आहेत. त्यामुळे या कायद्याचा योग्य तो उपयोग होण्यावर भर देणे आवश्यक आहे.

मकोका कायदा (MCOCA ACT) हा संघटित गुन्हेगारी नियंत्रणासाठी प्रभावी उपाय मानला जातो. कठोर तरतुदींमुळे गुन्हेगारांना शिक्षा मिळवण्याचे प्रमाण वाढले आहे. मात्र, या कायद्याचा उपयोग योग्य आणि न्याय्य पद्धतीने होणे गरजेचे आहे, जेणेकरून सामान्य लोकांचा कायद्यावर विश्वास वाढेल.